Μια κριτική προσέγγιση στο αυτοβιογραφικό αφήγημα του Mario Vitti «Η πόλη όπου γεννήθηκα, Ιστανμπούλ 1926-1946», σε μετάφραση της Λένας Καλλέργη, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη
«Αυτή ήταν η ζωή μου. Ήταν όμως άλλο πράμα να την ζεις μέρα τη μέρα από μέσα, με την ψυχή και το σώμα. Θα ήταν καθαρή ψευδαίσθηση αν πίστευα πως όσα αραδιάζω κάπως ανάκατα σ’ αυτές εδώ τις σελίδες, σαν σπαράγματα ζωής που ξεπετάγονται από ένα συρτάρι στην τύχη, είναι αυτά που βίωνα πραγματικά, στο πετσί μου εννοώ. Οι απελπισμένες περιπλανήσεις με την ομπρέλα μέσα στη βροχή, μες στο θολό δειλινό των χειμωνιάτικων λεωφόρων, δείχνουν το μέγεθος της μοναξιάς μου πάνω στον πλανήτη, και αυτή η εμπειρία είναι κάτι που δεν θα κατορθώσω ποτέ να την πω με τα λόγια».
Αυτά γράφει ο Mario Vitti, δίνοντας έτσι το σωστό μέτρο της ανάγνωσης του βιβλίου του. Σαν επιχειρείς να καταγράψεις τη ζωή σου -έστω ένα μέρος της- μόνο κάποια ίχνη μπορείς να δώσεις της πορείας σου, κάποια αίσθηση να μεταφέρεις από μια καθημερινότητα γεμάτη από στιγμές, που μόνο ως σύνολο, και φυσικά με την απόσταση του χρόνου, γίνεται εικόνα που αποκτά ένα κάποιο νόημα.
Τα είκοσι πρώτα χρόνια της ζωής του θα μας δώσει εδώ σ’ αυτό το αφήγημα ο γνωστός ελληνιστής. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1929, από πατέρα ‘Λεβαντίνο’ και μάνα ‘Ρωμιά’, που οι ρίζες της φτάνουν στο βυζαντινό Φανάρι και στην Καππαδοκία.
Χωρισμένο το βιβλίο σε δύο μέρη. Γράφει ο ίδιος εξηγώντας το μοίρασμα αυτό:
«Το πρώτο μέρος των σελίδων αυτών έχει γραφτεί με μεγάλο κέφι, σχεδιάζοντας μια εκδρομή με όλη μου την οικογένεια στα λιμέρια όπου πέρασα τα παιδικά μου χρόνια στην Πόλη: κάτι σαν οδηγός για τα παιδιά και τα εγγόνια μου, χωρίς καμιά φιλοδοξία να κάνω λογοτεχνία. Το δεύτερο μέρος έχει γραφτεί μετά το ταξίδι, που έγινε άνοιξη του 2008, και αφορά πρόσωπα, τόπους και λέξεις που μου ήρθαν στο νου με το ταξίδι».
Ένα ‘κοίταγμα’, θα λέγαμε, στα πρώτα του χρόνια και στα μέρη της παιδικής του ηλικίας. Δρόμοι, συνήθειες, παρέες, σχολικές αναμνήσεις, όλα κάτω από το πρίσμα του μικρού παιδιού και του εφήβου αργότερα, που μεγάλωνε στο αστικό προστατευμένο περιβάλλον, μέσα σε μια Κωνσταντινούπολη των πολλών εθνών, της ποικιλίας πολιτισμών και θρησκειών. Απόλυτη ‘αδιαφορία’, ωστόσο, της οικογένειάς του για όλες αυτές τις διαφοροποιήσεις. Το παιδί μεγαλώνει σε περιβάλλον ανάμεικτων στοιχείων, που τελικά διαμορφώνει και τον χαρακτήρα του ανεκτικό και ανοιχτό σε όλους και σε όλα.
Και κατόπιν μια άλλη ματιά, πιο εσωτερική, σε μια απόπειρα να βάλει τα σημάδια του σε μια σειρά αλφαβητική. Δημιουργεί έτσι ένα ιδιότυπο, πολύ προσωπικό, ‘γλωσσάρι’, ικανό να ανιχνεύσει τη σκέψη του.
Συνεκτιμώντας τα δύο κομμάτια του βιβλίου προσεγγίζουμε αυτή την πόλη μέσα από τα μάτια του ώριμου αφηγητή, που θυμάται, και ενθυμούμενος εμποτίζει αυτή την ύστερη εικόνα με μια γερή δόση της τότε οπτικής. Ίσως θα περιμέναμε μια γραφή γεμάτη νοσταλγία. Δεν ισχύει εντούτοις αυτό. Η καταγραφή του Vitti μοιάζει αρκετά αποστασιοποιημένη:
«Στη δική μου περίπτωση, δεν έχει νόημα. Να γυρίσω πού; Η Πόλη για μένα, τα σπίτια, οι δρόμοι, τα μαγαζιά, οι άνθρωποι του Πέρα, βρίσκονται όλα τους αλλού. Σήμερα, η ανθρώπινη μάζα που έχει μπει στη θέση των κατοίκων ενός άλλου καιρού, κι έχουν βολευτεί, χωρίς να το καλοσκεφτούν, σ’ αυτόν τον αστικό περιέκτη που έμεινε άδειος από κείνους που τον εγκατέλειψαν για να σωθούν, είναι για μένα, ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά, ασύμβατο με την προηγούμενη πραγματικότητα. Έτσι κι αλλιώς δεν θα επέστρεφα με κανέναν τρόπο για να ζήσω στην πόλη εκείνη που διατηρώ στη μνήμη, όπου με έσπειρε η μοίρα το 1926».
Μοιάζει αρκετά λογικό. Άλλωστε, όταν τέθηκε το δίλημμα της επιλογής ‘πατρίδας’ εκείνος προτίμησε το 1946 την πατρογονική Ιταλία. Και τι είναι γι’ αυτόν σήμερα η Πόλη;
«Στην Πόλη επιστρέφω ευχαρίστως σήμερα ως ερασιτέχνης εξερευνητής, και ομολογώ πως αισθάνομαι πολύ όμορφα εκεί. Σήμερα η Ιστανμπούλ είναι για μένα μια πόλη γεμάτη εκπλήξεις. Παίρνω το γρήγορο τραμ, πολύ πιο εξυπηρετικό και αθόρυβο από το τραμ αριθμός οκτώ της Ρώμης, που είναι ένας εφιάλτης θορύβου, και παρατηρώ τα χίλια πρόσωπα των επιβατών. Δεν υπάρχουν ούτε τσιγγάνοι ούτε ζητιάνοι να με κάνουν να νιώσω άβολα. Τα νεαρά αγόρια και οι κοπέλες, οι νεαρές γυναίκες, μου κάνουν νόημα για να μου δώσουν τη θέση τους να καθίσω. Ακόμα κι ένας Τούρκος ιερωμένος, με ανοιχτό γκρι καφτάνι και σκούφο στο ίδιο χρώμα, με μαύρη γενειάδα, με πρόσωπο ρουφηγμένο σαν του Μπιλ Λάντεν, μου κάνει νόημα να καθίσω».
Τα παραπάνω αποσπάσματα από το ‘λήμμα’ Νόστος, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι οπωσδήποτε αποκαλυπτικά. Μοιάζει εδώ να μιλά όπως κάποιο ξένος περιηγητής που συναντά την Πόλη στα ταξίδια του.
Όμως διαβάζοντας τις μνήμες που συγκράτησε από την τότε ζωή του στην Πόλη δεν μπορεί να μην σχολιάσεις τις εικόνες που καθόρισαν τα είκοσι πρώτα χρόνια της ζωής του. Κυρίως την επιλογή που έκανε ο συγγραφέας (που από μόνη της αποπνέει αγάπη) νιώθοντας την ανάγκη να φτάσουν αυτές στην επόμενη γενιά, με όση γίνεται μεγαλύτερη γλαφυρότητα. Έρωτες, φιλίες, παιχνίδια, επισκέψεις στο χαμάμ, συναντήσεις με ξεχωριστές προσωπικότητες, όλα εκεί στο μυαλό ακουμπισμένα, φυσικά μέσα στο σκηνικό της Κωνσταντινούπολης.
Στην εισαγωγή του βιβλίου ο Πέτρος Μάρκαρης αναλαμβάνει να μας συστήσει τον συγγραφέα και το γραπτό του. Εκεί, λοιπόν, με τα λόγια του τον ‘ξεσκεπάζει’ αποκαλύπτοντας πως πρόκειται για:
«…ένα από τα πιο συγκινητικά κείμενα που έχω διαβάσει για την Πόλη».
Μάλλον δεν γίνεται αλλιώς. Αυτή η πόλη αγκαλιάζει τα παιδιά της, τα γεμίζει με τις συγκινήσεις της μνήμης της, ακόμη κι όταν αυτά έχουν επιλέξει τη φυγή μακριά της, ακόμη κι όταν προσπαθούν, με κείμενο συνειδητά συγκρατημένο, να αποφύγουν αυτό το φορτισμένο κλίμα. Φαίνεται πως αυτό με τη δική του δυναμική, την ενσωματωμένη πια στη ζωή τους, ξεχειλίζει. Ευτυχώς για μας, τους αναγνώστες.
Για το BOOK TOUR, Διώνη Δημητριάδου.
Μ' ένα βλέμμα κι ένα φιλί!
Βραχεία λίστα
Κρατικών Βραβείων Κύπρου
Κατηγορία: Λογοτεχνία για μεγάλα παιδιά και εφήβους
"Σχολή μαθητευόμενων ποιητών
Για εκπαιδευτικούς σχολικής ηλικίας
Τι θα έλεγα στους μαθητές μου"
Ένα ολότελα μαγικό ταξίδι στη χώρα της ποίησης.
Μυστικά, τεχνικές και συμβουλές για να μεταλαμπαδεύεστε στους μελλοντικούς ομότεχνους. Βήμα βήμα. Από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι το τελικό κείμενο. Πώς από μια λέξη, από μια φευγαλέα κίνηση, μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα. Ένα οδοιπορικό στο μέρος όπου τ' ασήμαντα για πολλούς έχουν αξία. Είστε προσκεκλημένοι σε μια μεγάλη γιορτή, γεμάτη κέφι, χορό, μουσική!
Έναρξη: Εγγραφές όλο τον χρόνο
• Για εκπαιδευτικούς και για όσους εμπλέκονται με την ανατροφή των παιδιών (Ελλάδα, Κύπρο και ομογένεια)
• Ολοκληρωμένο πρόγραμμα 4 εβδομαδιαίων συναντήσεων
• Κόστος: 50 ευρώ - εφάπαξ, στο κόστος συμπεριλαμβάνεται η αποστολή της βεβαίωσης συμμετοχής και μια μικρή έκπληξη!
• Σύγχρονη και ασύγχρονη τηλεκπαίδευση (συναντήσεις μέσω της πλατφόρμας Zoom)
• Πρωτότυπα βίντεο, online παιχνίδια, δραστηριότητες αξιολόγησης, αυτοαξιολόγησης, αλληλεπίδρασης και ένα εφημεριδάκι που τα σπάει!
• Αναλυτική ανατροφοδότηση στα ποιήματα των εκπαιδευτικών
Αυτή η λογοτεχνική συντροφιά θα τα έχει όλα!
Συντονίζει ο ελληνοκύπριος ποιητής Θεοφάνης Θεοφάνους
Δηλώσεις συμμετοχής στην ηλεκτρονική διεύθυνση: theofanis_theofanous@yahoo.gr
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6978198751
ΜΕ ΤΡΟΧΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΗΛΙΟ
Δυο χέρια πλέκουν την αγάπη
Λίγα λόγια για το παραμύθι
"Αριάδνη, η νύχτα των Πεφταστεριών" του Θεοφάνη Θεοφάνους,
εικονογράφηση Ιωάννα Αθανασοπούλου - Ελληνοεκδοτική.
Όσα κι αν πέφτουν αστέρια,
μοναχά ένα χρειάζεσαι
για ν’ αλλάξεις τον κόσμο.
Η Αριάδνη, μια έμπειρη και γρήγορη αραχνομοδίστρα,
αργούσε να επιλέξει τι θα ήθελε από ένα πεφταστέρι.
Πάντα κάποιος την προλάβαινε.
Ποτέ, κανένα της όνειρο δεν γινόταν πραγματικότητα.
Μια μέρα, όμως, που ο θυμός της έκανε γκλιν γκλον
και η καρδιά της τικ τακ,
η Αριάδνη αποφάσισε να πλέξει ένα τεράστιο δίχτυ και…
Το βιβλίο περιλαμβάνει
Διαθεματικές Προτάσεις Δραστηριοτήτων
από την εκπαιδευτικό Μελίνα Ιντζέ.
Ένα παραμύθι ενσυναίσθησης.
Κάθε αντίτυπο του βιβλίου περιλαμβάνει
Πιστοποιητικό κυριότητας αληθινού αστεριού
Αποκτήστε το άμεσα: ellinoekdotiki.gr/gr/ekdoseis/i/ariadni-i-nuxta-twn-peftasteriwn
Πληροφορίες-παραγγελίες,
καθημερινά από τις 9.00 ως τις 17.00
στο 210-36.13.676
✉ info@ellinoekdotiki.gr
"Λέσχη παραμυθάδων"
Πώς ξεκινάμε να γράφουμε μια ιστορία; Πώς από μια λέξη, από μια φευγαλέα κίνηση, από έναν ήχο μπορεί να γεννηθεί ένα παραμύθι; Μυστικά, τεχνικές και συμβουλές προς μελλοντικούς ομότεχνους. Βήμα βήμα. Από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι το τελικό κείμενο. Ένα οδοιπορικό στο μέρος όπου τ' ασήμαντα έχουν αξία. Ελάτε να ξετυλίξουμε παρέα το κουβάρι των λέξεων που ενώνει τη γη με τον ουρανό.
Για παιδιά δημοτικού (Από Β΄ έως και ΣΤ΄ Δημοτικού) Σύγχρονη και ασύγχρονη τηλεκπαίδευση (συναντήσεις μέσω της πλατφόρμας Zoom) Ολοκληρωμένο πρόγραμμα 5 εβδομαδιαίων συναντήσεων
Έναρξη: Εγγραφές όλο τον χρόνο Κόστος: 50 ευρώ (εφάπαξ) Θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετοχής Τo εργαστήριo συντονίζει ο Θεοφάνης Θεοφάνους Εγγραφές-πληροφορίες:
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6978198751